INL Schatkamer van de Nederlandse taal
Nieuwsbrief • juni 2012
 
Inhoudsopgave:
Oudnederlands; wat, waar en wanneer?
Nederlab: schriftelijk erfgoed digitaal
Wat betekent 'sinaas' in 'sinaasappel'?
Fries woordenboek op YouTube
Digitalisering historische teksten aanzienlijk verbeterd
Voetbalwoorden uit het ANW
Het retrologisme
Colofon
Oudnederlands; wat, waar en wanneer?

Op 31 mei 2012 verscheen in NRC Handelsblad een uitgebreid interview met Arend Quak, redacteur van het Oudnederlands Woordenboek. De aanleiding was, dat enkele weken daarvoor een update van het Oudnederlands Woordenboek op de website van het INL was verschenen. Die had als belangrijkste toevoeging de woordenschat van de Lex Salica, een bijzondere en heel oude bron van het Nederlands.

Dit krantenartikel maakte nogal wat reacties los in de vorm van tweets en blogs. De vragen gingen vooral over het thema: wat is nu eigenlijk Oudnederlands, of: het oudste Nederlands? Omdat we daar toen maar heel kort op konden antwoorden, zullen we er hier iets verder op ingaan, overigens zonder alle discutabele punten in detail te behandelen. Voor een uitgebreidere en meer vaktechnische uitleg verwijzen we naar de documentatie in het ONW online.

Wat is Oudnederlands?

Het Oudnederlands is de oudste fase van het Nederlands. Het was een verzameling dialecten en zeker geen eenheidstaal. Die ontstond pas vanaf de 16de eeuw. Het Oudnederlands maakt deel uit van de Germaanse taalfamilie. Heel lang werd het Oudnederfrankisch genoemd; ook nu nog soms.

Waar werd Oudnederlands gesproken?

Het Oudnederlandse taalgebied viel niet helemaal samen met dat van het huidige Nederlands . Het grensde in het zuiden aan het Frans, maar die grens lag verder zuidelijk dan nu,  in het huidige Noord-Frankrijk. In het noorden, ook in Groningen en aan de Hollandse kust werd Fries gesproken. In het oosten ging het Oudnederlands geleidelijk over in dialecten van wat nu Duits is.

> Lees verder
Nederlab: schriftelijk erfgoed digitaal

Laboratorium voor onderzoek naar verandering in Nederlandse taal en cultuur

Het project Nederlab zal onderzoekers de mogelijkheid bieden langetermijnveranderingen in de Nederlandse taal, letterkunde, cultuur en maatschappij te traceren. Alle Nederlandstalige teksten van de 8ste eeuw tot nu zullen via de Nederlab-website doorzocht kunnen worden met binnen Nederlab ontwikkelde tekstanalysesoftware. In Nederlab werken het Meertens Instituut en het Huygens ING van de KNAW samen met de Digitale Bibliotheek voor de Nederlandse Letteren, het Instituut voor Nederlandse Lexicologie, de KB en een aantal universiteitsbibliotheken.

Het INL is met name verantwoordelijk voor de bouw van een lexicon waarmee het corpusmateriaal in Nederlab verrijkt en toegankelijk gemaakt zal worden. Het toegankelijk worden van zoveel diachroon digitaal materiaal zal een belangrijke aanvulling betekenen voor de Taalbank Nederlands.

> Lees verder
Wat betekent 'sinaas' in 'sinaasappel'?

Op de INL-website wordt in de rubriek Woordbaak wekelijks een taalvraag - met het woord als uitgangspunt - door één van onze taaldeskundigen beantwoord. Deze week verdiepen we ons in de herkomst van het woord ‘sinaasappel’.

Appels van China

In de zestiende eeuw nemen de Portugezen vanuit China zaden mee van een zoete citrusvrucht. Deze vrucht verspreidde zich in de daaropvolgende eeuwen via Italië al snel over heel Europa en kreeg de naam van het land van herkomst: ‘China’s appels’ of ‘appels van China’. Omdat China in die tijd ook wel als Sina gespeld werd, ontstonden varianten als Sinaas-Appel en Appel-Sina.

Export

Deze laatste vorm was in de volkstaal het gebruikelijkst en werd door de Nederlandse zeelieden bij de export van dit product ook meegenomen naar Duitsland (Apfelsine), Scandinavië (appelsin) en Rusland (apel'sin). Opvallend genoeg is vervolgens in België de vorm appelsien standaard geworden en in Nederland de vorm sinaasappel.

Heeft u ook een vraag voor Woordbaak? Vul het formulier in op de website.

Fries woordenboek op YouTube

Het WFT of het Wurdboek fan de Fryske taal beschrijft het (vooral geschreven) Nieuwfries uit de Nederlandse provincie Friesland van 1800 tot en met 1975. Het bevat ruim 120.000 trefwoorden. Het 25-delige woordenboek is gemaakt door de Fryske Akademy.

De digitale versie is medio 2010 aan de historische woordenboeken van het INL gekoppeld. Het toevoegen van het WFT aan de woordenboekapplicatie is mede tot stand gekomen dankzij CLARIN-NL.

> Bekijk het filmpje op YouTube
IMPACT afgerond
Digitalisering historische teksten aanzienlijk verbeterd

Op 26 juni worden in de Koninklijke Bibliotheek in Den Haag de resultaten gepresenteerd van IMPACT (IMProving ACcess to Text): een grootschalig Europees project dat historische teksten beter toegankelijk maakt door de kwaliteit van de digitalisering te verbeteren en zoekmethodes in historische teksten te vergemakkelijken.

> Lees hier het persbericht
Oranje is naar huis, maar..
Voetbalwoorden uit het ANW

Het Nederlands elftal is alweer thuis maar gelukkig hebben we het EK-voetbalwoordenboekje nog.

Speciaal voor het EK stelden Rob Tempelaars en Tanneke Schoonheim een woordenboekje samen met voetbalwoorden uit het ANW.

> EK-voetbalwoordenboekje
Volgt u ons op Twitter?
Het retrologisme

Naast het #neologismevandeweek verschijnt nu ook regelmatig een #retrologisme op Twitter.

Onder 'retrologismen' verstaan we woorden of betekenissen die ooit in het Nederlands bestonden, maar nu verdwenen zijn. Een retrologisme is dus een soort tegenhanger van een neologisme. Dirk Geirnaert, lexicoloog/taalkundige bij de afdeling Taalbank Nederlands, heeft een aantal leuke retrologismen verzameld en gekoppeld aan actuele gebeurtenissen.

> Retrologismen op de website
Colofon

Redactie

Laura van Eerten · Griet Depoorter · Rob van Strien · Karin van Weerlee 

Auteurs

Oudnederlands; wat, waar en wanneer? · Marijke Mooijaart

Massadigitaliseringsproject IMPACT afgerond · Katrien Depuydt


Vragen?

info@inl.nl