Categorie: Terug in de taal

Vleien en mooipraterij, het is allemaal heel menselijk. Het zoeken in de historische woordenboeken naar alle woorden die ‘vleier’ betekenen, levert dan ook een lange lijst op: we krijgen niet minder dan 45 resultaten. Vleiers zijn van alle tijden, maar de aanduidingen ervoor die komen en gaan. Een van die verdwenen vleierbenamingen is oorschalk (orescalc),…

Zelfs als het buiten bitterkoud is, zullen ouders hun kinderen niet snel op temperatuur laten komen met glühwein (‘gloeiwijn’). Glühwein is immers een alcoholische drank, gemaakt door rode of witte wijn te verwarmen met kaneel, kruidnagel, steranijs en citrusschillen. Bij ons is dit verwarmende drankje voornamelijk bekend van kerstmarkten en wintersportgebieden in Duitstalige landen. In…

Wie stout is, krijgt volgens een bekend sinterklaasliedje de roe. Die uitspraak geldt misschien voor kinderen, ouders komen al jaren goed weg met het bedrog dat aan het sinterklaasfeest kleeft. Want (kinderen, oren dicht) Sint Nicolaas bestaat niet! Toch komen we op de heiligenkalender van heiligen.net bij 6 december Sint-Nicolaas’ naam tegen. Er is volgens…

Op 2 november gingen in het Zeeuws Museum in Middelburg de deuren dicht van een expositie over Zeeuwse klederdracht voor mannen. De NRC van dat slotweekend beschreef twee vrouwelijke bezoekers van het museum en noteerde “dat bij een van de dames de wenkbrauwen en mondhoeken olijk omhoog gingen” toen zij bij de kassa hoorde dat…

Een kleine stap voor de mensheid, maar een reuzenstap voor de Vondelstudie: historicus Vincent Klooster vond onlangs in het archief van de familie Cazius een onbekend gedicht van Vondel. De beroemde 17e-eeuwse dichter schreef het in 1667 na het overlijden van de achtjarige Geertruidt Hinloopen Vermaes. In de laatste strofe richt Vondel zich tot de…

Aan het begin van het Onze Taal-congres op zaterdag 5 oktober 2019 gaf prinses Laurentien officieel het startschot van de Week van het Nederlands. Tijdens deze vijfde editie vindt in zowel Nederland als Vlaanderen een keur aan activiteiten plaats. Om het thema “Iedereen aan het woord” onder de aandacht te brengen van het grote publiek…

Iedereen wil uniek zijn. En veel mensen streven er naar om zich te onderscheiden in wat ze doen. Wanneer je dan te horen krijgt “dat er van jou wel dertien in een dozijn gaan”, dan is het tijd om eens kritisch naar jezelf te kijken. Of om de realiteit onder ogen te zien dat je…

Om wereldwijd aandacht te vragen voor analfabetisme heeft UNESCO 8 september uitgeroepen tot International Literacy Day (‘Internationale Dag tegen Ongeletterdheid’). In het Nederlands is deze dag ‘Wereldalfabetiseringsdag’ gedoopt. Alfabet is nu het meest gebruikelijke woord voor ons 26-letterige spellingsysteem, maar vroeger kenden we ook andere namen, zoals ab, abce en abeet. Pas laat in de…

Bij de inrichting van een tuin lijkt het lastig om het zowel mannen als vrouwen naar de zin te maken. De wensen van beiderlei kunne lopen sterk uiteen. Als we recente tuinprogramma’s als Eigen huis & tuin en mannenblogs als Menfacts mogen geloven, herbergt de ideale mannentuin namelijk een bar, een barbecue, een vuurplaats en…

Vliegtuigspotters kunnen hun hart ophalen nu het kabinet in Den Haag bekend heeft gemaakt het aantal vluchten op de luchthaven Schiphol na 2020 te laten groeien tot maximaal 540.000. Omwonenden en milieuorganisaties zijn hier vanwege de toenemende geluidsoverlast en milieuschade minder mee in hun sas. In plaats van vliegtuigen zien zij vermoedelijk liever ganzen overvliegen.…

Attractiepark de Efteling biedt vermaak voor jong en oud. Durfallen stappen met ware doodsverachting in duizelingwekkende achtbanen, terwijl de allerkleinsten zich vermaken met een ritje in de stoomcarrousel of een bezoek brengen aan het dorp Lavenlaar, waar het Volk van Laaf woont. Laar, het tweede deel van de naam betekent ‘open plek in een bos’.…

Vorige week begon in Frankrijk het WK voetbal voor vrouwen. Heel Nederland kijkt uit naar de prestaties van de Oranje Leeuwinnen, dat spreekt voor zich. Maar daardoor dreigt een ander belangrijk sportevenement, nota bene het grootste Nederlandse sportevenement  van 2019, er qua aandacht wat bekaaid van af te komen. Van 3 tot en met 16…

Het aantal insecten in Nederland neemt dramatisch af. Dat was de conclusie van een wetenschappelijk onderzoek dat de Vereniging Natuurmonumenten vorig jaar presenteerde. Maar liefst twee derde van de onderzochte groepen bleek in 27 jaar tijd namelijk verdwenen te zijn. Gelukkig was er dit jaar voor natuurliefhebbers ook goed nieuws. Op zondag 19 mei 2019…

Op 13 mei 2019 is het op de kop af 400 jaar geleden dat een beul onder het toeziend oog van duizenden toeschouwers ophet Binnenhof in Den Haag met zijn zwaard het leven beëindigde van Johan van Oldenbarnevelt. De dag van deterechtstelling van de 71-jarige staatsman, die zich decennialang vol toewijding had ingezet voor de…

‘Als niets je meer raakt, mis je alles’, ‘Hoe gelukkig was uw biefstuk?’ en ‘Schouderophalen is slecht voor uw ruggengraat’. Met leuzen als deze wilde de VARA – de voorloper van BNNVARA – zich in 2008 duidelijker gaan profileren als een maatschappelijk geëngageerde omroep. De zinnen maakten deel uit van de wervingscampagne die ‘Wees verschillig‘…

Schelden is van alle tijden en luiheid of opportunisme zijn dat ook. Maar de scheldwoorden waarmee je iemand met die gebreken confronteert, die komen en gaan. Zo wist men in de middeleeuwen niet wat er met uitvreter of klaploper bedoeld werd en vóór 1920 had men geen idee wat een lapzwans of een loser was.…

Tijdens de inmiddels 84e editie van de Boekenweek, die van 23 tot en met 31 maart 2019 zal plaatsvinden, krijgen lezers bij aankoop van ten minste €12,50 aan Nederlandstalige boeken gratis het door Jan Siebelink geschreven Boekenweekgeschenk. Voor boekenliefhebbers een zegen: twee boeken voor de prijs van één. Zo kunnen zij op eenvoudige wijze hun…

Het zal u niet zijn ontgaan dat er tal van activiteiten worden georganiseerd om te herdenken dat Rembrandt van Rijn, de beroemdste schilder uit de Gouden Eeuw, 350 jaar geleden overleed. De eenvoudige molenaarszoon zag het licht in Leiden – de sleutelstad gebruikt deze letterlijk en figuurlijk op te vatten uitdrukking graag voor stadspromotie –,…

Hot items in het politieke en maatschappelijke debat zorgen dikwijls voor een uitbundige groei van de woordenschat. Dat is duidelijk te zien bij de huidige klimaatdiscussie, die een stortvloed aan klimaattermen oplevert: klimaatbetoging, klimaatdrammer, klimaatgoeroe, klimaatmars, klimaatneutraal, klimaatontkenner, klimaatspijbelaar, klimaatvluchteling enz. Bij al deze nieuwgevormde samenstellingen spreekt de betekenis meestal wel voor zich, zeker wanneer…

Januari is de maand van de goede voornemens. Die gaan dan dikwijls over inspanningen om in het nieuwe jaar gezonder te gaan leven. Sportscholen worden vervolgens frequenter bezocht en je zoekt weer eens naar bruikbare hardloopschema’s. Maar het streefdoel is toch meestal: minder eten en minder alcohol. Dus je googelt opnieuw hoe je je BMI…

Het is stervensdruk. Er wordt flink gewinkeld in deze donkere dagen. We hebben net Black Friday achter de rug, maar nog steeds gaat het shoppen door om met Sinterklaas en Kerstmis de leukste cadeaus aan dierbaren te kunnen geven. Dat treft, want de hoop van de detailhandel is om met name in deze periode de…

11 november is in Nederland vooral bekend als ‘de elfde van de elfde’, de start van het nieuwe carnavalsseizoen. Maar in de meeste andere Europese landen is die dag synoniem voor het einde van de Eerste Wereldoorlog. Dit jaar is dat precies honderd jaar geleden: in een treinwagon in het bos van Compiègne, vlakbij Parijs,…

In Engeland is het grappige Please try to remember the First of Octember een populair kinderboek voor beginnende lezers.  In dit boek is de First of Octember de dag waarop al je wensen uitkomen, hoe vreemd die ook zijn. De eerste oktember is dan ook een niet bestaande dag en oktember een niet bestaande maand.…

400 jaar geleden, op 23 augustus 1618, stierf geheel onverwacht Gerbrand Adriaenszoon Bredero. Hij was pas 33. Volgens de recentste opvattingen zou hij depressief geworden zijn na een ongelukkige liefde en zelfmoord gepleegd hebben. Bredero was een van de opvallendste auteurs uit de Gouden Eeuw en het is dan ook terecht dat 2018 een goed…

Veel mensen hebben vast geprobeerd de voorbije vakantie op een gezonde manier door te brengen. Dus is er ongetwijfeld veel tijd buiten gespendeerd. Want de dwingende gezondheidsslogans en -adviezen vliegen ons soms om de oren: niemand is een binnenmens – zitten brengt de gezondheid ernstige schade toe – ga sporten en bewegen – weg met…

Een tweede huis in Frankrijk is voor sommige mensen de ultieme droom, maar dat huis blijft dikwijls een luchtkasteel dat nooit werkelijkheid wordt. Voor dit soort dromen gebruikte men vroeger wel eens de benaming kastelen of burchten in Spanje. Een voorbeeld daarvan vinden we in de Middelnederlandse vertaling van de Roman de la Rose, de…

Zonder klok kan een kok het moeilijk hebben, zeker wanneer het een hobbykok is. Want hoe weet je zonder klok of  kookwekker hoelang de ideale kooktijd van een eitje is of wanneer je de taart uit de oven mag halen? Ook vroeger kende men dit probleem en in oude kookboekjes kun je daarom wel eens…

Van 9 mei tot en met zaterdag 19 mei hebben we weer de (ruim genomen) Week van het Luisterboek. De gewone Boekenweek kennen we al sinds 1932, maar de luisterboekenvariant is nog vrij jong: de eerste werd pas in 2005 georganiseerd. Het is nu dus de 13de editie, hoewel het eerste audio- of luisterboek in…

In het Nederlands kun je figuurlijk in het verdomhoekje en in de vergeethoek raken. Ook wel in het verdomboekje en in het vergeetboek. Het is niet best wanneer je daarin terechtkomt: het betekent dat men je verkettert (dieselauto’s) of dat je vergeten wordt (vergeten groente). Tot in de 17de eeuw was er nog zo’n fictief…

Voor het laatste glas dat je drinkt als afsluiter van een feestje of een gezellig cafébezoek hebben de Engelsen mooie benamingen als one for the road of nightcap. Het Nederlands heeft daarvoor het wat saaiere afscheidsglas of afscheidsdronk, maar gelukkig ook aansprekender termen als afzakkertje, uitsmijtertje of slaapmutsje. In de tijd dat het tabaksgebruik nog…

De schaatsen liggen weer op zolder en de Russische Beer, aka ’the Beast from the East’, is weer naar huis. De tuin komt uit zijn winterslaap en de vogels laten zich volop horen. Kortom, het is voorjaar. Tot in de 16e eeuw gebruikte je voorjaar echter niet om (het begin van) de lente aan te…

In 1681 kwam ’t Amsterdamsch hoerdom op de markt, een boek dat al snel een ware bestseller werd. Het boek brengt het verslag van een kroegen- en bordelentocht door Amsterdam en biedt een smeuïge inkijk in de vele rosse buurten die de stad toen telde. De auteur beschrijft daarbij levendig allerlei hoerenbedrog, de sulligheid van…

Op Valentijnsdag laat je je partner merken hoeveel hij/zij voor je betekent. Of je stuurt anoniem een bloemetje of kaartje naar de persoon op wie je stiekem verliefd bent. Kortom, je viert de liefde. Lang geleden was men daar niet zo van. Er werd zelfs meewarig aangekeken tegen wie tot over zijn oren verliefd was…

In het begin van de 16de eeuw kon je in de Nederlanden voor het eerst op het boerenerf een kalikoetse haan of kortweg kalikoet tussen de kippen zien scharrelen.  De kalikoet was een toen nog exotische vogel waarvan de naam terug te voeren was op Calicut, een belangrijke havenstad aan de Indiase zuidwestkust . Een…

Op 6 januari gaat de kerstboom de deur uit. Maar 6 januari is ook de dag waarop katholieken en protestanten Driekoningen vieren. Volgens de overlevering kwamen op die dag drie wijzen of koningen uit het oosten de pasgeboren Jezus in Bethlehem bezoeken en aanbidden. Ze hadden zich daarbij laten leiden door een heldere ster aan…

Twee weken terug  vond  in de RAI te Amsterdam de jaarlijkse Accountantsdag plaats. Maar als boekhouder werd je daar niet verwacht. Vreemd? Niet echt. Er is nogal eens onduidelijkheid over het onderscheid tussen boekhouders en accountants, en de termen worden dan ook geregeld door elkaar gebruikt. Het grote verschil is dat een boekhouder de boekhouding…

Elk jaar op 19 november wordt op initiatief van de Verenigde Naties de Wereld Toilet Dag gehouden. Zo wordt aandacht gevraagd voor het feit dat op de wereld één op de drie mensen geen goede sanitaire voorzieningen heeft. Bij ons is dat nu geen probleem meer, maar tot zowat anderhalve eeuw geleden was het toilet,…

500 jaar geleden, op 31 oktober 1517, spijkert Maarten Luther zijn befaamde 95 stellingen op de deur van de slotkerk in Wittenberg. In die stellingen klaagt hij wantoestanden in de katholieke Kerk aan. Na zijn actie zou die Kerk nooit meer hetzelfde zijn en begon de protestantse Reformatie aan een opmars. Ook de Nederlandse taal…

Wie in een oude tekst het woord dwancsoene (‘dwangzoen’) ziet staan zou in deze tijden van #MeToo en #IHave gemakkelijk op het verkeerde been gezet kunnen worden. Een dwancsoene heeft echter niets met ongewenste intimiteiten te maken. Het is een middeleeuwse rechtsterm die aangeeft dat twee strijdende partijen van hogerhand gedwongen worden tot een juridisch…